Αόρατα Δεσμά: Όταν οι Κακές Συνήθειες Μάς Ορίζουν

Υπάρχουν συνήθειες που κουβαλάμε μαζί μας σαν αόρατα δεσμά. Επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά, σχεδόν αυτόματα, χωρίς να ξέρουμε πότε ξεκίνησαν ή γιατί συνεχίζονται. Μπορεί να είναι το τσιγάρο, η υπερκατανάλωση φαγητού, η αναβλητικότητα, η υπερβολική χρήση των social media, η συνήθεια να μένουμε σε σχέσεις που μας βαραίνουν ή ακόμα και ο τρόπος που μιλάμε στον εαυτό μας.

Όλες αυτές τις συμπεριφορές τις αποκαλούμε "κακές" συνήθειες, γιατί νιώθουμε πως μας κάνουν κακό. Προσπαθούμε να τις σταματήσουμε, να τις ελέγξουμε, να τις αντικαταστήσουμε με "καλύτερες" συνήθειες. Και όμως, συχνά βρίσκουμε τον εαυτό μας να επιστρέφει σε αυτές, σαν να είναι μέρος της ταυτότητάς μας.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η πιο απλή εξήγηση –και ίσως η πιο συνηθισμένη– είναι ότι είμαστε αδύναμοι, απείθαρχοι ή ότι μας λείπει αυτοέλεγχος. Αλλά τι γίνεται αν αυτή η εξήγηση δεν είναι η αλήθεια;

Οι συνήθειες ως μηχανισμοί προσαρμογής

Αν κοιτάξουμε λίγο πιο βαθιά, ίσως ανακαλύψουμε ότι αυτές οι συνήθειες δεν εμφανίστηκαν τυχαία. Κάποτε μας εξυπηρέτησαν.

🔹 Το κάπνισμα μπορεί να ήταν μια στιγμή παύσης και ανάσας σε μια ζωή γεμάτη άγχος.
🔹 Η υπερκατανάλωση φαγητού μπορεί να ξεκίνησε ως τρόπος αυτοπαρηγοριάς σε στιγμές μοναξιάς.
🔹 Η αναβλητικότητα μπορεί να μας προστάτευε από την αποτυχία ή την απογοήτευση.
🔹 Η ανάγκη να ευχαριστούμε τους άλλους, ακόμα και εις βάρος μας, μπορεί να ήταν ένας τρόπος να εξασφαλίσουμε αποδοχή 'ισως ακόμα και την ασφάλεια μας.

Με άλλα λόγια, αυτές οι "κακές" συνήθειες κάποτε λειτουργούσαν σαν λύσεις.

Ήταν στρατηγικές αντιμετώπισης που μας πρόσφεραν ανακούφιση, ασφάλεια, ευχαρίστηση ή έστω μια αίσθηση ελέγχου.

Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι συνήθειες που κάποτε μας προστάτευαν αρχίζουν να μας περιορίζουν.

Όταν οι συνέπειές τους είναι μεγαλύτερες από τα οφέλη.

Όταν πλέον δεν εξυπηρετούν αυτό που κάποτε εξυπηρετούσαν, αλλά εμείς εξακολουθούμε να τις ακολουθούμε μηχανικά.

Και τότε, αρχίζει να διαμορφώνεται μια αφήγηση μέσα μας.

Η ιστορία που λέμε στον εαυτό μας

Όταν βλέπουμε τον εαυτό μας να επιστρέφει ξανά και ξανά στις ίδιες συμπεριφορές, είναι εύκολο να αρχίσουμε να λέμε ιστορίες για το ποιοι είμαστε:

❝Δεν μπορώ να αλλάξω.❞
❝Δεν έχω αρκετή δύναμη.❞
❝Έτσι είμαι, δεν υπάρχει ελπίδα.❞

Αυτές οι ιστορίες γίνονται μέρος της ταυτότητάς μας. Αντί να βλέπουμε μια συνήθεια σαν κάτι που απλά κάνουμε, αρχίζουμε να τη βλέπουμε σαν κάτι που είμαστε. Δεν λέμε «Καπνίζω», λέμε «Είμαι καπνιστής». Δεν λέμε «Τρώω υπερβολικά», λέμε «Είμαι αδύναμος».

Όμως, αυτή η αφήγηση μάς παγιδεύει. Μας κάνει να πιστεύουμε πως η αλλαγή είναι αδύνατη ή ότι απαιτεί τεράστια προσπάθεια.

Η παγίδα της μάχης

Και κάπου εδώ μπαίνει η κοινωνική αφήγηση γύρω από την αλλαγή: η ιδέα ότι η αλλαγή είναι μάχη.

🔸 Είτε προσπαθούμε να πολεμήσουμε τις συνήθειές μας με αυτοέλεγχο και πειθαρχία.
🔸 Είτε εγκαταλείπουμε την προσπάθεια, αποδεχόμενοι ότι "αυτοί είμαστε".

Αλλά και στις δύο περιπτώσεις, η συνήθεια παραμένει κεντρικό κομμάτι της ζωής μας. Είτε ως εχθρός που προσπαθούμε να νικήσουμε, είτε ως μόνιμος συνοδοιπόρος που έχουμε αποδεχτεί.

Τι θα γινόταν όμως αν υπήρχε και μια τρίτη επιλογή;

Η αλλαγή ως επαναδιαπραγμάτευση

Αντί να βλέπουμε τις συνήθειές μας σαν εχθρούς που πρέπει να καταστρέψουμε, μπορούμε να τις διερευνήσουμε. Να κατανοήσουμε τι ρόλο έχουν παίξει στη ζωή μας.

Τι θα συνέβαινε αν αντί να ρωτάμε:
❝Πώς μπορώ να σταματήσω αυτή τη συνήθεια;❞

ρωτούσαμε:
❝Τι μου προσφέρει αυτή η συνήθεια και πώς μπορώ να ικανοποιήσω αυτή την ανάγκη με έναν καλύτερο τρόπο;❞

Αντί να βλέπουμε τη συνήθεια σαν κάτι που πρέπει να διαγράψουμε, μπορούμε να τη μεταμορφώσουμε.

Μικρές αλλαγές, μεγάλα αποτελέσματα

Η αλλαγή δεν χρειάζεται να είναι επώδυνη ή ξαφνική. Μπορεί να ξεκινήσει από μικρές, σχεδόν ανεπαίσθητες προσαρμογές:

✔ Αντί να πούμε «Δεν θα ξανακαπνίσω ποτέ», μπορούμε να πούμε «Θα δοκιμάσω να δω πώς νιώθω αν καθυστερήσω λίγο το πρώτο τσιγάρο της ημέρας».
✔ Αντί να προσπαθούμε να σταματήσουμε εντελώς την αναβλητικότητα, μπορούμε να εξετάσουμε πότε και γιατί εμφανίζεται.
✔ Αντί να προσπαθούμε να "κόψουμε" μια κακή συνήθεια, μπορούμε να προσθέσουμε μια καλύτερη που σιγά-σιγά θα πάρει τη θέση της.

Η αλλαγή δεν είναι ένας αγώνας δρόμου. Είναι μια διαδικασία κατανόησης και προσαρμογής.

Κλείνοντας: Είσαι κάτι πολύ περισσότερο από τις συνήθειές σου

Δεν είσαι η αναβλητικότητά σου. Δεν είσαι το άγχος σου. Δεν είσαι η υπερκατανάλωση φαγητού, το τσιγάρο ή η αυτοκριτική σου.

Είσαι ένας άνθρωπος που έχει μάθει κάποιες συνήθειες, γιατί κάποτε του πρόσφεραν κάτι. Και αυτό σημαίνει ότι μπορείς να μάθεις καινούργιες, αν το επιλέξεις.

Δεν χρειάζεται να παλέψεις. Δεν χρειάζεται να κερδίσεις.

Το μόνο που χρειάζεται είναι να αρχίσεις να βλέπεις τις συνήθειές σου αλλιώς.